Zonder taalvaardigheid geen effectieve democratie
Ter gelegenheid van de Nationale Dodenherdenking en Bevrijdingsdag programmeert SCHUNCK Bibliotheek – in samenwerking met Comité 4 en 5 mei Heerlen – deze hele maand mei verschillende lezingen en evenementen die stilstaan bij het thema bevrijding en democratie. Maar hoewel het thema nu extra in de spotlight staat, heeft de bieb week in, week uit aandacht voor het belang van taal in onze maatschappij.
Dat we in een democratisch land wonen, en daarnaar handelen, is voor een groot deel van de Nederlanders vanzelfsprekend. Er is echter ook een deel voor wie dat níet het geval is. In een democratische maatschappij wordt namelijk uitgegaan van een aantal basisbeginselen: mensen moeten kunnen lezen, schrijven en vooral begríjpen hoe de overheid, het politieke systeem en het stemrecht werkt. En dat is lang niet voor iedereen een gegeven. Er is nog altijd een grote groep mensen die kampt met laaggeletterdheid. Ook zijn er velen die zich niet gehoord voelen in onze maatschappij en daarom hun stemrecht niet benutten. Zonde, want vaak is dit een resultaat van miscommunicatie en onbegrip. Mede om deze reden heeft de bieb een programma opgezet dat gericht is op leesbevordering en mediawijsheid. Er zijn diverse initiatieven die mensen uit verschillende lagen van de bevolking op een laagdrempelige manier bijspijkeren rondom dit thema.
Onderhoud nodig
Eugene van Loo is verantwoordelijk voor de programmering van de bibliotheek en werkt voor team Educatie aan mediawijsheid- en literatuurprogramma’s voor het primair en voortgezet onderwijs. Hij vertelt: “Democratie lijkt vanzelfsprekend, maar het heeft onderhoud nodig. Zo moeten burgers de taal machtig zijn om deel te kunnen nemen aan alle processen. Je moet weten wat het nut is van stemmen, en wat jouw rol daarin is. Voor velen is dat al niet duidelijk. Dat zagen we ook terug in de lokale verkiezingen dit voorjaar: daar was wederom een lage opkomst. Daar is dus werk aan de winkel.” Dat werk gebeurt in de vorm van programmering, gericht op verschillende doelgroepen. “Enerzijds is er een programma voor mensen die wel de intentie hebben om te gaan stemmen, maar zich graag nog willen verdiepen in de verschillende thema’s. Voor hen zijn er lezingen en discussies. Daarnaast is er de groep die kampt met lees- en begripsproblemen.”
Voor deze laatste groep heeft de bieb ook een breed programma – niet alleen nu, maar het hele jaar door. Zo zijn er wekelijks taalcafés in alle vier de biebvestigingen, waarin zowel anderstaligen als laaggeletterde Nederlanders de taal leren, en tegelijkertijd andere mensen ontmoeten. Daarnaast is er het Uur van de Buurt, waarin buurtbewoners elkaar ontmoeten en van elkaar leren. Vaak wordt dit ook gekoppeld aan een actueel thema. Eugene: “In verkiezingstijd waren er verschillende lokale politici die kwamen ‘speeddaten’ met burgers. Goed voor het contact met de inwoners, maar ook voor het begrip richting de politiek.”
Enthousiasme voor lezen
De bovengenoemde initiatieven zijn er voor mensen die op latere leeftijd kampen met vragen en uitdagingen op maatschappelijk gebied. Maar er is ook aandacht voor de jeugd. Vooral voor de jeugd, eigenlijk. Want leesvaardigheid en mediawijsheid zijn bij uitstek zaken die het beste op vroege leeftijd kunnen worden aangeleerd. Ramona Waber is leesconsulent bij SCHUNCK voor kinderen tussen de 4 en 12 jaar. Ze vormt een schakel tussen de bieb en scholen. “Als leesconsulent is het mijn taak om kinderen te enthousiasmeren voor lezen. Niet iedereen krijgt het namelijk vanuit thuis mee; sommige kinderen worden voorgelezen en andere niet. Het belang van lezen is voor kinderen echter groot. Als je als jong kind al weinig (voor)leest mis je een grote woordenschat, en wie veel leeskilometers maakt kan beter begrijpend lezen. Dat is weer van belang voor het uiteindelijk kunnen meedraaien in de maatschappij.”
Via BOEK1BOEK krijgen de scholen een bibliotheek aan school, waarbij de kinderen zelf hun boeken kunnen kiezen. Doordat leesconsulenten zoals Ramona in de klas komen en de boeken presenteren, neemt het leesenthousiasme van de kinderen aanzienlijk toe. “Als je voor de klas staat ben je toch een rolmodel. Wanneer kinderen met plezier op school lezen, nemen ze dat ook mee naar huis. En als ze hier op jonge leeftijd voor worden geënthousiasmeerd, plukken ze er nog lang de vruchten van.”
Leeskring
Dat kan Daniella Boomsma beamen. Zij werkt in de bibliotheek in het Glaspaleis, op de afdeling romans/jeugd. “Helaas zien we dat steeds minder mensen lezen. Jongeren die naar de bieb komen zoeken vaak bewust naar het boek van hun lijst met het minste aantal pagina’s, en veel mensen stoppen na hun middelbare schoolperiode helemaal met recreatief lezen. Dat stagneert hun taalkennis en uiteindelijk beïnvloedt dat ook de manier waarop ze in het dagelijks leven begrijpend kunnen lezen. Denk aan het interpreteren van handleidingen, of het gebruik van bus of trein. Laat staan iets ingewikkeld als politiek, of andere zaken die moeten worden geregeld binnen de overheid. Met lezen breid je je woordenschat uit, stimuleer je je brein en train je je concentratievermogen. Maar ook je waarnemingsvermogen groeit, en je leert hoofd- en bijzaken van elkaar te onderscheiden. Het belang van deze effecten wordt echt onderschat.”
Gelukkig zijn er ook mensen die op latere leeftijd het lezen weer oppakken. Zo is er op de tweede verdieping van het Glaspaleis om de week een kleine leeskring voor mensen die steun en begeleiding nodig hebben bij het lezen en schrijven. Net als de Taalcafés en Uur van de Buurt zijn ook deze structurele bijeenkomsten een groot succes. “De bezoekers zijn erg enthousiast over het lezen, dat is mooi om te zien. Zo zie je maar weer: het is nooit te laat om te leren.”
Themamaand vrijheid en democratie
Deze lezing is een onderdeel van de programmering rondom vrijheid en democratie. Bekijk het volledige programma tijdens deze themamaand hier: