Introductie nieuwe werkwijze en handboek: gezinsgericht werken

Gezinsgericht werken is een visie én een werkwijze waarbij het gaat om het verbinden van taal ondersteuningsvraagstukken van ouder en kind. We weten namelijk dat je taalvaardigheid vooral bevordert als je het hele gezin betrekt^[1]. Wanneer ouders hun kinderen al op heel jonge leeftijd stimuleren bij de taalontwikkeling, helpt dat het kind om meer te lezen en leesvaardiger te zijn. Hierdoor presteren ze beter op school en ontwikkelen ze basisvaardigheden die een positieve invloed hebben op bijna alle leefgebieden: gezondheid, onderwijs, werk, financiën en op sociaal gebied. Daarom is het essentieel om zo vroeg mogelijk te investeren in taalontwikkeling.

Deze video en begeleidende teksten kun je downloaden via https://we.tl/t-6h0ulVMh1w onder voorwaarde dat de video enkel wordt ingezet in de context van het programma Gezinsgericht Werken. Bijvoorbeeld als communicatiemiddel naar de beoogde gezinnen toe. 

Relatief veel inwoners van Heerlen hebben een lage taalvaardigheid. Het percentage laaggeletterden ligt in Heerlen op 16%^[2], het landelijk gemiddelde ligt op 12%. Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven hebben ook vaak geen of weinig reken- en digitale vaardigheden. Het geheel van taalreken en digitale vaardigheden vatten we samen onder de term basisvaardigheden. Wanneer basisvaardigheden onvoldoende ontwikkeld zijn werkt dit door op bijna alle leefgebieden: gezondheid, onderwijs, werk, financiën en sociaal. Mensen die over weinig basisvaardigheden beschikken lopen daarmee ook een grotere kans om in een situatie van (financiële en sociale) armoede terecht te komen. Het beschikken over voldoende basisvaardigheden is een voorwaarde om een stabiele financiële situatie te krijgen en te houden^[3]. 

De ontwikkeling van taalvaardigheid vormt de kern voor het ontwikkelen van basisvaardigheden. De basis voor een goede taalontwikkeling start bij voorkeur al vóór de geboorte. Veel jonge ouders zijn zich echter weinig bewust van het belang van vroege taalontwikkeling. In de begeleiding van de zwangerschap komt dit thema niet tot nauwelijks aan bod. Terwijl uit onderzoek blijkt dat kinderen die vanaf het eerste begin opgroeien in een taalrijke omgeving bij de start op de basisschool een woordenschat van 3.000 woorden meer hebben dan kinderen die deze stimulans in taalontwikkeling hebben gemist^[1]. Om de cirkel van laaggeletterdheid te doorbreken verdient de jongste doelgroep volop aandacht. Het actief bezig zijn met praten en taal door ouders met hun jonge kinderen levert ook een positieve bijdrage in het hechtingsproces tussen ouders en kind. Alle aanleiding dus om hier volop op in te zetten. 

De inzet van SCHUNCK Bibliotheek Heerlen op het gebied van laaggeletterdheid/basisvaardigheden was tot medio 2021 enerzijds gericht is op de doelgroep kinderen (taal-en leesbevordering om laaggeletterdheid te voorkomen: preventie) en anderzijds op de doelgroep volwassenen (basisvaardigheden: curatie). Vanuit de bestaande inzet voor deze twee doelgroepen worden mooie resultaten geboekt en is een breed aanbod aan ondersteuning beschikbaar in/via de bibliotheek. We realiseren ons echter dat we als bibliotheek nog lang niet iedereen bereiken. Een aanvullende, andere aanpak – in nauwe samenwerking met andere organisaties - is nodig om ons bereik te vergroten en onze bijdrage te verstevigen in het doorbreken van de cirkel van laaggeletterdheid. 

Een nieuwe aanpak

In aanvulling op de bestaande inzet is daarom in juni 2021 een start gemaakt met het ontwikkelen van een werkwijze 'gezinsgericht werken' waarbij we zoeken naar succesvolle manieren om meer in contact te komen met laaggeletterde ouders én hun kinderen. Deze werkwijze met een focus op het gezin werd door schrijfster en onderzoekster H. Lankhorst krachtig samengevat in een artikel dat verscheen in het Bibliotheekblad^[1]: 

“Ouders hebben de grootste invloed op de taalontwikkeling van kinderen, vooral in de periode voordat een kind naar de kinderopvang of school gaat. In die tijd wordt het fundament gelegd voor de latere taalvaardigheid en het vermogen om te denken en leren. Helaas hebben veel ouders, vooral wanneer ze zelf moeite hebben met taal, niet de vaardigheden om deze ontwikkeling op een goede manier te stimuleren. Sterker nog: veel ouders zijn zich niet bewust van hun enorme invloed, terwijl zij in positieve én negatieve zin het verschil kunnen maken.”

Het zoeken naar een werkwijze om vraaggericht ondersteuning te bieden aan gezinnen kwam voort uit de constatering dat we vanuit het bestaande aanbod nog lang niet alle laaggeletterde gezinnen weten te bereiken. Het was noodzakelijk beter aan te gaan sluiten op de specifieke vragen die er leven in deze gezinnen. Verder hebben we ons gerealiseerd dat wanneer we écht preventief ondersteuning willen bieden op het gebied van taal het noodzakelijk is dat ouders kennis over taalontwikkeling vanaf het allereerste begin van de zwangerschap kunnen krijgen. Het aanbod richt zich nu voornamelijk op de leeftijdsgroep vanaf 2 jaar. Beide vragen dwongen tot een nieuwe, andere manier van werken. Een werkwijze waarbij de verbinding wordt gelegd tussen de preventieve en curatieve werkwijzen die al beschikbaar en ontwikkeld zijn, een werkwijze waarin het mogelijk is op basis van de vraag van een gezin ‘op maat’ ondersteuning te bieden. Kortom: we zetten in op een gezinsgerichte werkwijze met de ambitie alle (toekomstige) ouders in Heerlen bewust te maken van de kracht van taal! 

Handboek

Nu, ruim een jaar verder, zijn we overtuigd van de waarde van deze ontwikkelde aanpak en willen we andere (bibliotheek)organisaties inspireren en praktisch ondersteunen om ook met een gezinsgerichte aanpak aan de slag te gaan. Om ervoor te zorgen dat zo veel mogelijk gezinnen profijt hebben van onze gezinsbrede werkwijze presenteren we in juni 2022 ons handboek 'Het gezin als sleutel voor de ontwikkeling van taal - Samen met netwerkpartners op weg naar een gezinsgerichte aanpak taalvaardigheid'. Bekijk de digitale versie van dit handboek hier:

Het handboek presenteerden we op 9 juni 2022 aan onze netwerkpartners. Het fotoverslag van die bijeenkomst vind je hier. 

Dit programma wordt mogelijk gemaakt door:
Gemeente Heerlen, Provincie Limburg en KB Nationale Bibliotheek. 

Bronnen:
[1] Het gezin als sleutel in aanpak laaggeletterdheid (hermienlankhorst.nl)
[2] Geletterdheidinzicht - Home
[3] Factsheet Laaggeletterdheid en geld | Lezen en Schrijven