Jonathan Widdershoven over Kolensporen: kijken, luisteren en ontmoeten

Kolensporen is een reisproject waarin Jonathan samen met Jop Vermeesch (kunstenaar/community-builder), Lara Gasparotto (fotograaf) en Gert-Jan van Stiphout (geluidskunstenaar) in Indonesië onderzocht hoe het mijnverleden nog voelbaar is in mensen, plekken en verhalen. Het begon als zoektocht naar sporen van Jops overgrootvader Henri Vermeesch, die als elektricien werkte in de Ombilinmijn. Jonathan legde die reis vast in beeld en verweefde zijn eigen familiegeschiedenis in het verhaal. Zijn werk is te zien als deel van de tentoonstelling Kolensporen in SCHUNCK Museum. 

Benny de regelaar 

Jonathan groeide op in Heerlen, waar het mijnverleden vooral in verhalen voortleeft. In Sawahlunto, een voormalige mijnstad in Indonesië, is dat anders. “Daar staat veel er nog. Je ziet en voelt het verleden in het straatbeeld. Dat maakt je manier van kijken anders.” De vier hadden natuurlijk een plan, maar in de praktijk liep het anders, vertelt Jonathan. “Alles ontstond vanuit gesprekken. Iemand bracht ons in contact met een volgende persoon, en zo ging het steeds verder.” In Sawahlunto ontmoetten ze – in een koffiezaakje – Benny, een lokale ambtenaar die hen hielp om overal binnen te komen. Dankzij hem kregen ze toegang tot oude archieven, een voormalig gevangeniscomplex en een opslagplaats in Padang. “Hij regelde alles, van vervoer tot sleutels. Daardoor belandden we op plekken waar je normaal niet komt.”  

Een onverwacht hoogtepunt kwam via de manager van het hotel waar ze verbleven. Hij werkte voor een organisatie die monumentale panden beheert en kon hen toegang geven tot plekken die normaal gesloten blijven. Jonathan herinnert zich vooral de dokken in Padang, waar vroeger de kolen lagen opgeslagen. “Hij belde even, en ineens kregen we de sleutel. Dat soort momenten maken zo’n reis bijzonder.” 

Het koloniale verleden in beeld 

In het mijnmuseum van Sawahlunto zag Jonathan historische beelden van dwangarbeid. Dat maakte indruk. “Je voelt ongemak en je weet niet precies wat je ervan moet vinden. Maar je wil wel eerlijk kijken.” Hij beschrijft het als een lastige positie: zelf onderdeel zijn van een geschiedenis die je niet persoonlijk hebt meegemaakt, maar die wel doorwerkt in families en verhalen. “Het gaat niet om mijn oordeel. Het gaat om luisteren naar de mensen die daar nu leven, en naar wat die plekken zelf vertellen.” 

Ook het verhaal van de overgrootvader van Jop liet zich niet eenvoudig vastleggen. “We bezochten plekken van oude familiefoto’s, maar sommige dingen kun je niet één op één terugvinden.” 

Familie als tweede lens 

Tijdens de reis bezocht Jonathan ook zijn familie in Kampung Tangerang, bij Jakarta. “Het was geen kort bezoek. Ik wilde echt meedraaien in het dagelijks leven. Samen eten, praten over werk en toekomst, zien hoe mensen leven.” Voor zijn familie was het bijzonder dat hij er was. “Ze namen vrij om tijd met ons door te brengen – mijn moeder was ook mee afgereisd. Dat raakte me. Ik was als tiener al eens in Indonesië geweest, maar toen bleef het oppervlakkig. Nu kon ik echt praten en luisteren. Pas dan begrijp je wat afkomst betekent.” 

Het bezoek zorgde ervoor dat hij de reis anders ging zien. “Het ging niet alleen meer over erfgoed, maar ook over wie je zelf bent. Je kijkt anders wanneer iets ook over jouw familie gaat.” 

Samenwerken in een kleine groep 

De dynamiek tussen de vier makers bepaalde voor een groot deel hoe Kolensporen zich ontvouwde. Jop bracht het persoonlijke vertrekpunt van Kolensporen mee. Zijn zoektocht naar de sporen van zijn overgrootvader gaf richting aan de gesprekken die ze voerden en de plekken die ze bezochten. Lara werkte intuïtief en poëtisch, vanuit haar eigen artistieke blik. Jonathan werkte documentair en vanuit observatie. Zijn werkwijze draait om contact. “Soms ben ik drie uur in gesprek zonder mijn camera te pakken. Dat voelt misschien langzaam, maar voor mij is dat de basis. Ik wil graag dichtbij komen en met mijn fotografie dingen heel menselijk maken.”  

Gert-Jan speelde weer een heel andere rol. Hij verzamelde niet alleen geluiden van de omgeving, maar fungeerde ook vaak als eerste aanspreekpunt. “Hij stapte heel makkelijk op mensen af,” zegt Jonathan. “Daardoor kwamen we sneller binnen. Iedereen reageerde goed op hem, en dat hielp ons allemaal.” 

Klassieke fotoshow 

In SCHUNCK worden Jonathan’s beelden geprojecteerd, als onderdeel van een ritme van beeld en geluid. Die keuze sluit aan bij het karakter van Kolensporen: geen klassieke fotoshow, maar een montage die je meeneemt in de reis. “De beelden en geluiden horen bij elkaar,” zegt Jonathan. “Dat maakt het sterker dan wanneer het alleen prints zouden zijn.” 

Kolensporen gaat om thema’s als afkomst, identiteit en zelfonderzoek. Jonathan hoopt dat mensen zichzelf herkennen in de manier waarop hij kijkt. “Als je beelden ziet van echte mensen en echte ontmoetingen, besef je dat geschiedenis niet abstract is. Het gaat ook over jou. Ik hoop dat het mensen raakt.” 

Praktische info 

Kolensporen: Wolken boven Sawahlunto is te zien in SCHUNCK Museum als onderdeel van Rooted in Change – Kunstcollectie DSM.