Vanitas als kunstgenre

In de tentoonstelling Andy Warhol: Vanitas staat de vergankelijkheid van het leven centraal. Warhol werd vaak gekweld door angst over zijn gezondheid en de leegheid van roem en materiële bezittingen. Deze thema's staan voorop in Warhols overtuigingen en worden uitgedrukt in een bijzonder cynische Warholiaanse stijl. Tegelijkertijd zijn ze universeel en hebben ze een lange geschiedenis in de kunst.   

Het Rijksmuseum en Vanitas 

Het woord ‘vanitas’ komt uit het Latijn en betekent ijdelheid, in de zin van zinloosheid of nutteloosheid. De tentoonstelling Andy Warhol: Vanitas omvat niet alleen Warhols werk, maar ook een selectie werken van Nederlandse graveurs en schilders uit de 17e eeuw, geleend uit de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam.  

Vanitas-kunstwerken 

De tentoongestelde werken uit de collectie van het Rijksmuseum dateren uit het midden van de 17e eeuw tot het begin van de 18e eeuw. Ze maakten deel uit van een lange traditie van spirituele lessen in kunstvorm. Vanitas-werken dienden als herinnering dat de dood een onvermijdelijk deel van het leven is. De mensheid had slechts twee mogelijke paden: de vergetelheid van de dood en verdoemenis, of de redding, mogelijk gemaakt door religieuze vroomheid. Vanitas-afbeeldingen maken deel uit van een grotere stillevens-traditie die vooral in Nederland, maar ook elders in Europa, honderden jaren lang bloeide. Patrick Moore, emeritus directeur van The Andy Warhol Museum zegt daarover: “Veel klassieke stillevens hadden een minder moraliserende toon dan de Vanitasprenten in deze tentoonstelling, maar hun presentatie van dode dieren, vaak rottend fruit en snijbloemen (die van nature ook dood zijn) droeg de herinnering aan de tijdelijke aard van het leven in zich. De presentatie van Vanitas-werken in deze tentoonstelling duidt op een mogelijke interpretatie van Warhols werk als een hedendaagse herinnering dat de materiële genoegens van het leven vluchtig en leeg zijn." 

Warhol en het Rijksmuseum 

Andy Warhol heeft tijdens zijn leven bijna alles bewaard, zo ook zijn toegangskaart voor het Rijksmuseum op 9 augustus 1956. Tijdens dit bezoek kon hij onder andere het Vanitas-stilleven van Jacques de Claeuw hebben gezien. “We kunnen niet met absolute zekerheid zeggen dat Warhol dit schilderij tijdens zijn bezoek heeft gezien, maar het is aannemelijk dat deze reis heeft bijgedragen aan zijn algehele waardering voor Hollandse meesters. Het kan zijn werk hebben beïnvloed, wat vooral duidelijk wordt in de donkere, broeierige thema's die te zien zijn in de Vanitas-tentoonstelling", aldus Amber Morgan, Directeur Collecties en Tentoonstellingen bij The Andy Warhol Museum.

Andy Warhol en Vanitas  

Warhol varieerde in de presentatie van de dood in zijn werk, maar deze tentoonstelling bevat overvloedige voorbeelden van zijn obsessie met het onderwerp. Schedels zijn een terugkerend symbool in Warhols oeuvre. Rond 1976 kocht Warhol een schedel en fotografeerde deze. Hij gebruikte deze foto's als basis voor een uitgebreide serie tekeningen, prints en schilderijen.  

Vanitas-gerelateerde thema's komen tot uiting in Warhols kunstwerken, maar zijn ook voelbaar in de objecten van zijn Time Capsules, die tijd en vergankelijkheid op unieke wijze vastleggen. 

Warhols vele afbeeldingen van schedels en tragedies geven niet alleen de vergankelijkheid van het leven weer, maar omarmen ook op verrassende wijze de tijdelijkheid van het leven. Warhols werk is niet alleen donker en somber, maar ook overduidelijk 'campy'. Een zelfportret van Warhol waarop hij een schedel op zijn hoofd balanceert spreekt boekdelen over zijn visie op leven en dood.